Bu Blogda Ara

Mersin'de Sanayi

Cumhuriyet'ten Önce

"Kasabai mezkure ahalisinin zaruriye ve beytiyesi olan emtea ile kaza dahilinde yünden aba, şalvar ve pamuktan bez ve astar nesiç imal ve bunlar kaza dahilinde sarf ve istimal olunur." bu satırlar 1880 tarihli Adana Vilayet Salnamesi'nde Mersin Sanayi hakkında yazılanlardır.

Mersin'in bir kaza olarak gelişinden, Cumhuriyete kadar ki zaman içerisinde sanayi tesisleri ve durumunu tespit edebildiğimiz kadarı ve sırası ile belirteceğiz.

  1. Mersin'in en eski tesisi 1863 yılında İngiliz asıllı Gold adlı bir kişinin Mersin'de kurduğu çırçır fabrikasıdır. Aynı kişi aynı tür tesisten Adana ve Tarsus'ta da kurmuştur. Esasen bu yıllarda Amerikan İç Savaşı nedeni ile pamuk üretim alanları aramak durumunda olan İngilizlerin böyle tesisler kurması da doğaldır.
  2. Mersina Oil Mill.Co.Ltd.:
    Türkiye'de en büyük İngiliz Kuruluşlarından olan Wittall Şirketinin öncülüğünde 1900 yıllarında Londra'da kurulan Mersina Oil Mill Co. Ltd. tarafından, Mersin'de Tarsus yolu yakınlarında bir yağ fabrikası kurulmuştur. Şirketin 1400 paya bölünmüş olan 14.000 Sterlin sermayesi Wittall ailesine ait bulunuyordu. 1911 yılında şirket sermayesi iki katına çıkarıldı, ve yine aynı aileye ait olarak devam etti. Cumhuriyet'ten sonra bir süre Turyağ tarafından çalıştırıldı. I.Dünya Savaşı sırasında 1915 yılında Fransızlar tarafından denizden bombalanmıştır.
  3. Bodasaki Fabrikaları :
    Sonraları Şaşati'ler, İçpak, Çukurova Fabrikaları olan bu yerin yanında şu anda Merit Otelinin de bulunduğu 52 katlı bir Metropol Binası yer almaktadır. Fabrika yanında bulunan Bodasaki'ye ait evin üzerinde bulunan Yunanca yazıdan anlaşıldığına göre, fabrika ve ev 8.8.1910 tarihinde Thomas Anasyadis adında bir usta tarafından yapılmış. Fabrika önce sadece un fabrikası olarak yapılmış iken, sonradan sabun, buz, çeltik ve 4500 iğlik iplik fabrikaları ilave edilmiştir. Fabrika ayrıca, hindistan cevizinden coco yağı üretmekteydi. Fabrikaya istasyondan bir dekovil hattı bağlantısı vardı. Bu hat Mesudiye Mahallesinin kuzeyinden geçerek fabrikaya varıyordu. İşgalden sonra hat sökülmüştür.
    Şimdiki Soğuksu Caddesi üzerinde Çukurova Ekmek Fabrikası karşısında, Mulla Hamit'e ait binada yine Bodasaki'ye ait bir un fabrikası mevcuttu. Bu fabrika da Küçük Hamam yanından gelen bir dekovil hattı ile istasyonla bağlantılıydı. 120 beygir motorla çalıştırılan Bodasaki Un Fabrikaları yılda 200.000 Kg. buğday işliyordu.
  4. ASEO Fabrikaları :
    1921 yılında kurulmuştur. Tarsus Caddesi üzerinde bulunuyordu. 150 beygir gücünde bir motorla çalışan fabrikada yılda 648.000 Kg. pamuk işleniyordu.
  5. Kokanaki Fabrikası :
    Mahmudiye Mahallesinde bulunan bu fabrika 1903 yılında inşa edilmiştir. 35 beygir gücünde bir gaz türbiniyle çalışıyordu. Pamuk ve Buz bölümleri vardı. Yılda 927.000 Kg. pamuk işlenmekte ve 35.000 Kg. buz üretilmekteydi.
  6. Miğıdiç - Zelviyan Fabrikaları :
    1911 yılında kurulmuştur. Çırçır, un, çevirme, pres ve kırma kısımlarından oluşuyordu. Yılda 1.5 milyon Kg. kozayı kabuğundan ayırır ve 2.280.000 Kg. kütlüyü pamuk haline getirirdi. 80 beygir gücünde bir buhar makinası ile çalışıyordu.
  7. Mandeli Fabrikası :
    Mesudiye Mahallesinde Cemal Paşa Caddesi üzerindedir. 1898 yılında kurulumuştur. 45 beygir gücünde bir buhar motoruna sahipti. Yılda 300.000 Kg. pamuk işlemekte ve 200.000 Kg. buz üretmekteydi.
  8. Müftü Fabrikası :
    Müftü Köprüsünü biraz geçtikten sonra sol tarafta idi. Su ile çalışan 150 beygirlik bir motorla çalışıyordu. Un ve pamuk kısımları bulunan fabrikada, yılda 25.000 Kg. un üretiliyor ve 6.000 Kg. pamuk işleniyordu.
  9. Mavromati Un Fabrikası :
    Cumhuriyet'ten sonra, Cumhuriyet Un Fabrikası adı ile çalışmış olan bu fabrika da su gücü ile çalışmaktaydı. Motor gücü 75 beygirdi. Yılda 144.000 Kg. un üretilir ve 100.000 Kg. pamuk işlenirdi. 12 adet çırçır makinasına sahipti.
  10. İsa Ersoy Un Değirmeni :
    Menteş Köyünde İsa Ersoy adlı kişiye aitti.

Yukarıda sayılanların dışında, Silifke Caddesi üzerinde de Makarna Fabrikası ile çeşitli imalathaneler bulunuyordu.

Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Mersin Sanayii

Cumhuriyetten hemen sonra tesis edilmiş veya eskiden Rum ve Ermenilere ait iken bunların muhtelif nedenlerle Türkiye'den ayrılmış olmaları ile Hazineye ve oradan da şahıs ve şirketlere intikal eden fabrikalardan hemen hemen günümüze kadar geleni olmamıştır.

  1. Çukurova Sanayi İşletmeleri T.A.Ş. Fabrikaları :
    Bu fabrikanın aslı 1906 yılında Hanna Butros'dan satın alınan arsanın üzerine Bodasaki tarafından kurulmuş olan fabrikadır. Fabrika daha sonra Şaşati Biraderlere geçmiştir. Şaşatilerin mali krize uğramaları üzerine fabrika Maliye tarafından müzayedeye çıkarılmış ve büyük hissesi T. İş Bankasına ait olan İçel Pamuk ve Yağ T.A.Ş. (İÇPAK) firmasına 1938 yılında satılmıştır.
    Fabrikada, 4500 iğlik iplikhane, un, çeltik, çırçır, buz ve coco yağı imal eden bölümler bulunuyordu. Hindistan cevizi ithalinin durması üzerine, yağ fabrikası çiğitten yağ üretmeye başlamıştır. İÇPAK, daha önce zarar etmekte olan fabrikanın birçok bölümlerini yenileyerek kâra geçirmiştir.
    Mersin'de iş bulma yönünden büyük bir ihtiyaca cevap veren fabrikanın, yağ, sabun, çırçır, teneke bölümleri 1948 yılında tamamen yandı. Bu olaydan 10 yıl sonra elektrik kontağından çıkan bir yangın sonucunda un bölümü de tamamen yanmıştır. Fabrikada iplik ve dokuma bölümleri kalmış ise de, fabrikanın yeni yerine taşınmış olması sebebiyle, tarihi fabrika arsa haline gelmiştir. Arsa sonradan Etken adlı Anonim Şirkete ve oradan da Pamukbank'a geçmiştir. Şu anda burada 52 katlı Metropol Binası bulunmaktadır.
  2. Veli tevfik Mobilya Fabrikası :
    Mahmudiye Mahallesinde 159 sokağın sonunda faaliyette bulunan bu fabrika, sanırız Türkiye'de seri halinde mobilya üreten ilk ve tek fabrika idi. Her tür mobilya burada imal edilip yurt içine ve dışına sevediliyordu. Fabrika da ayrıca bir çırçır bölümü de bulunmaktaydı. 1930 yılında başlayan ve devam eden ekonomik kriz nedeni ile bu fabrika kapanmıştır.
  3. Turyağ :
    1910 yılında 14.000 sterlin sermaye ile Mersina Oil Mill Co. Ltd. tarafından kurulan fabrika, I. Dünya Savaşından sonra Ziraat Bankasına geçmiştir. Banka fabrikayı 1938 yılına kadar "Nebati Yağ ve Sabu Fabrikası" olarak işletmiş ve bu tarihten sonra "Türkiye Yağ ve Mamulatı Sanayi Limited Şirketi"ne 5 yıllığına kiraya verilmiştir.
    İstanbul'da merkezi ve İzmir'de bir şubesi bulunan "Turyağ" Mersin'e de bir şube açmıştır. Mersin'deki fabrikayı 1948 yılına kadar işleten Turyağ, bu tarihten sonra fabrikayı kapatarak tasfiye etmiştir.
  4. Mustafa Güleç Çırçır ve Prese Fabrikası:
    Zelviyan ve Miğırdiç Kardeşler tarafından kurulan bu fabrika sonradan Hazineye ve Hazine satışından da Hacı Öemr (Kutay) ve Ziya (Eraydın) Beylere geçmiştir. 1944 yılında mustafa Güleç tarafından satın alınmıştır.
    Fabrika yılda 500 ton pamuk işleme kapasitesine sahipti. 64 beygir gücünde bir lokomobil ile çalışmakta idi. Ayrıca çırçır bölümünde de 23 çırçır, bir prese ve bir şifleme bölümü vardı. Bu fabrika daha sonra faaliyetini durdurmuş ve yıkılarak yerine büyük binalar ve apartmanlar dikilmiştir.
  5. Şükrü Şıhman - Buz ve Çivi Fabrikası :
    Kuvayi Milliye Caddesinde eski Çukurova Fabrikasının karşısında bulunan bu fabrika 1926 yılında kurulmuş, buz ve çivi imal etmekte iken faaliyetini durdurmuştur.
  6. M.Alanya ve Kardeşleri Fabrikası :
    1926 yılında kurulmuştur. Şimdiki belediye binasının yanında şimdi bulunmayan bir binada nal ve saç işleri imalatı yapmaktaydı. 10 beygir kuvvetinde gaz motoru ile çalışmakta ve yılda 20.000 adet nal imal edilmekte idi. Daha sonraları bu tesislerde harman makinası imalatı da yapılmıştır.
  7. Cumhuriyet Demirhanesi :
    Mustafa Şaman 1926 yılında demir, torna ve tesviye atölyesi olarak Kuvvayi Milliye Caddesi'nde kurulan bu yer, daha sonra anonim şirkete dönüştürülerek, Şamamlar Demir Döküm Tesisleri adını alımıştır. Yakın zamana kadar, Türkiye'nin Çimento ve Şeker Fabrikalarına yedek parça imali ile birlikte yurt dışına komple çimento fabrikası da inşa etmiş bir firmayken, içine girdiği mali kriz sonucu kapanmıştır.
  8. Perşembeler Fabrikası :
    Abdülkadir Perşembe tarafından 1937 yılında tesis edilmiş, bilahare şirket haline dönüştürülmüştür. 50 beygir gücünde bir dizel motorla çalışan fabrikada 14 çırçır vardı ve yılda 500 ton pamuk işleniyordu. Abdülkadir Perşembe'nin ölümünden sonra depo haline getirilmiştir.
  9. Sabun Fabrikaları :
    Salah Gandur, Nazım Miskavi, Kadri ve Mustafa Sabuncu, Zekeriya ve Mehmet Ergenç, Şevket Pozcu, Sadettin Abdülgani ve Vecihi Haddat Sabun fabrikaları uzun süre faaliyet göstermişlerdir. Ancak şu anda hiçbiri faaliyetini sürdürmemektedir.
  10. Rakı İmalathaneleri :
    Vital Strumza, şimdiki Toros Oteli civarında kurulu bir tesiste rakı imal etmekteydi. Bu tarihlerde içki imali serbestti. Şevki Sürür ve Kız markalaı rakılar burada imal ediliyordu.
    Hacı Kurtzade Abdülhamit 1927 yılında rakı imaline başlamıştır. Soğuksu caddesi üzerinde bulunan imalathanesinde Kurt markalı rakıyı imal ediyordu. 1926 yılında kurulan Azazoğlu Mehmet İmalathanesinde Dilşad marka rakı imal ediliyordu.

Hiç yorum yok: